Een verdacht Spimbordel
De h. Freddy Mannaerts, gemeenteraadslid van Hoegaarden, vraagt me naar de betekenis van de naam Spimbordel. Dit is de naam van een veld ten zuiden van de Wijngaardstraat en ten oosten van de Peter Vanmolstraat in Hoegaarden. Anders gezegd: het veld boven de Hougardia, nu Brouwerij De Kluis. Zie figuur 2.
In de toponymie of plaatsnaamkunde zoeken we altijd naar de oudst mogelijke vormen. Namen als Spimbordel zijn immers het gevolg van een eeuwenlange evolutie. Tot nu toe kenden we alleen spellingen uit de 16de eeuw bij J. vander Velpen in zijn « Geschiedenis van Hoegaarden » (herdruk 1981, blz. 218). Deze vormen komen uit een interessant Cijnsboek uit 1582, waarin de gronden van de prinsbisschop van Luik beschreven worden. Vander Velpen giste naar de betekenis van het vreemde woord Spumbordel, steunend op een vorm van 1521: spuelborndelle. Zijn gok was juist zonder dat hij het kon bewijzen. Daarom zetten we de oudste vormen op een rijtje.
In het boek van de Tiense Armentafel, uit 1340, lezen we: in valle de spoelborne, f.51d, en in een iets latere toevoeging inde spoelbornne delle inter vineas Johannis specht, f.52c v1. Dus: « in de spoelborndelle tussen de wijngaarden van Johannes Specht ». De oudste schrijfwijze bij Vander Velpen uit 1521 sluit dus aan bij de Spoelborndelle van 1340.
Sedertdien moet echter een variant ontstaan zijn. Zo lezen we, eveneens voor 1521, in het archief van Kabbeek (register V54, Cijns f.4): in die springborn delle. Het eerste lid spoel – werd later verward met spring –. Zo ontstond een naam die we zonder de oudste vormen niet meer begrijpen. Al in 1667 klinkt het Inde spumburne del, RA f.57v, en in 1669 in de spumme delle, k. AT f.197. De straat die door het Spoelborndel liep, heette in 1582 die spumbordelle straet, SG 4240 f.2. We kunnen dus aannemen dat de vervorming al in de 17de eeuw ontstaan is. In de 18de en 19de eeuw wordt de vervorming alsmaar groter: 1787 in de spumedel, RA f.69v; 1796 in het spinbordelle, en in de spimbordelle, AH nr. 13 f.12 en 13v.
Het mooiste voorbeeld van verbastering vinden we in het primitief kadaster van Hoegaarden van 1824: Spem Bowet, AH nr. 18. Op de kaart van Popp van 1860 luidt het Spin bondel.
Intussen is de betekenis duidelijk geworden. Het woord bestaat uit 3 delen. 1. Spoel is nog bekend in het werkwoord spoelen, afspoelen, uitspoelen, enz. en wijst op de overvloed van het opborrelende water. De latere variant spring was in het Middelnederlands zeer bekend. Een sprincborn betekende bron of oorsprong. Men zegt trouwens nu nog dat een bron « ontspringt ». Ook « oorsprong » duidt op een begin. 2. Bornkennen we in Tienen nog in zijn oudste vorm in de Veldbornstraat. Onder invloed van het Duits Brunnen versprong de r naar voren, zodat de vorm nu in het Algemeen Nederlands luidt: bron. 3. Delle is een klein dal, door umlaut ontstaan uit Germaans daljo. In Hoegaarden staat een delle loodrecht op een groter dal, zodat we delle ook kunnen omschrijven als een « nevendal ».
Om te besluiten: de Spoel- of Springborndelle is het dalletje van de bron die overvloedig water gaf.
Dr. P. Kempeneers.