Het herboren Helstraatje
Nu de leerlingen van het Provinciaal Instituut voor Technisch Onderwijs, afgekort PITO, de nieuwe gebouwen in gebruik hebben genomen, doen we een poging om de oude benaming Helstraatje weer ingang te doen vinden. De kortste verbinding van Grote Markt naar de nieuwe gebouwen loopt immers door dit verdwenen straatje. Eertijds liep het straatje naar de Wolfshaag. Beide benamingen komen in de oudste teksten voor: 14de eeuw vande(n) helstraetkene, R 44.807 f.33; 1340 strata(m) q(ue) d(icitu)r de helstrate, jn ang(u)lo vici d(i)c(t)i hellest(ra)te, LM 3a v° en 47a v°; 1577 achter onser Lieuer vrouwen to poet opden hoick van(de) helstrate en de cabbeecstrate, RL f.15; 1682 int helstraetken, RG f.22, enz. Wolfshaag: 1306 domus et curtis apud thenis i(n) i(n)troitu cuiusdam vici d(i)c(t)i wolfhaghestrate, KAB 22.047 f.6v; 1340 In wolfhaghe, LM 19a; 1420 in wolfs haghe, RP I f. 241v, enz.
De Helstraat verdween in 1928 door de uitbreiding van de toenmalige werkhuizen Gilain, zoals we kunnen lezen in het Stadsverslag: … totale afschaffing der Helstraat, VT 1927-28, 32. Het straatje werd privébezit, maar verdween eigenlijk nooit. De eigenaars sloten het straatje met een poort af en gebruikten het verder als een toegangsweg. Door de bouw van het nieuwe PITO wordt het straatje opnieuw een interessante en veel gebruikte toegangsweg.
Oorspronkelijk werd met Helstraat de straat bedoeld die door de Helleliep: 1296 de helle, Wauters 1874, 128; 1699-1701 de helle, SH 10 nr. 175, enz. Hel, verwant met « afhellen, helling », uit Germaans haljo, betekende dus « lichtjes afhellend terrein ». Later werd het woord gereïnterpreteerd als hel « infernus » (Schönfeld, Med. 1957, 144-5), zodat hiertegenover ook Hemel en Paradijs konden ontstaan (Schönfeld, 1980, 162). Dit is in Hoegaarden het geval. Het Hoegaardse Hellestraatjeof weg nr. 135 loopt van de westzijde van het Gemeenteplein naar de Nermsebaan. Hoger op ligt het Paradijs, een hoeve op de hoek Walenstraat-Paradijsstraat. De Paradijsstraat loopt achter het huizenblok aan de westkant van het Gemeenteplein, dus van het verenigingspunt Houtmarkt-Walenstraat naar het Helstraatje.
Via het verkeerd begrepen woord Hel komen we tot de Franse vertaling van het Helstraatje. We ontmoeten de vertaling al in 1796 Rue d’Enfer, NB index, en op de kaart van Bastendorff ca. 1825 ruelle de l’Enfer (kaart 9). In 1798 vernemen we dat Jean Tricot woonde a L’enfer, HA IX G25 nr. 1.
Liefde is…
Zulke reïnterpretaties komen meer voor. Zo heette de Liefdestraat eeuwenlang Minne(n)straat, al vermeld in de 14de eeuw: in mi(n)ne(n)strate, R 44.807 f.10v. Minne betekent hier « gemeenschappelijk ». Als de verfransing in Tienen vaste voet krijgt rond 1800, verschijnt ae Minnestraat in vertaling: 1801 Rue d Amour, MP; in de Atlas der Buurtwegen (1847, p. 23) verminkt tot rue d’Arnauld. In 1931 wordt de straatnaam foutief vernederlandst tot Liefdestraat, VT 1931, 38.
Dr. P. Kempeneers.