In mijn boek « Tienen in vroeger tijden » (1984, 69) schreef ik over de familienaam Vandervesse het volgende: « Wat vesse betekent in Vandervesse blijft een raadsel. Het heeft alleszins niets met vis te maken, want dan zou er visch moeten staan zoals in de familienaam De Visscher. Daarom moet men eerst zoeken naar nude vormen en die vind je als je een stamboom opmaakt ».
De naam Vandervesse komt zelden voor. Het is onder meer de familienaam van mijn echtgenote, dochter van Leopold Vandervesse uit Hoegaarden. Deze Leopold, voluit Léopold Hippolyte Vandervesse, werd in Hoegaarden geboren op 19 juni 1908, tegenover de inmiddels verdwenen Sint-Elooikapel in de Gasthuisstraat. Hij trouwde in Outgaarden op 21 januari 1933 met Pelagie Casseau, geboren te Outgaarden op 29 maart 1911. Outgaarden behoorde in die tijd tot het Vlaamse deel van Zittert-Lummen. Dit heeft tot gevolg dat een aantal archiefstukken van de gemeente thans in de fusiegemeente Geldenaken zitten. Onze Waalse buren maken echter de familiekunde niet gemakkelijk. Elke opzoeking moet vooraf worden betaald, nadat men de toestemming heeft gevraagd aan het kollege van burgemeester en schepenen. De burgemeester bepaalt dan dag en uur waarop de vorser zich naar het gemeentehuis mag begeven. Leopold Vandervesse werd net als zijn vader een bekende dorpssmid, die niet zelden ook chirurgische ingrepen bij zieke paarden moest uitvoeren. Vroeger kwamen de mensen immers gemakkelijk met hun paard naar de dorpssmid, om een splinter uit de poot te laten verwijderen of een abces door te steken. De smid erfde van zijn vader de bijnaam « het Müereke ». In een slordig samengestelde brochure over Hoegaardse bijnamen wordt deze bijnaam opgenomen, echter met een verkeerde verklaring. De naam slaat zoals bekend op een Moor, dit is een inwoner van Mauretanie, later ook voor een zwarte of een neger in het algemeen. De naamgeving naar het uitzicht van een smid tijdens zijn werk is dan ook overduidelijk. Moor als bijnaam is trouwens zeer oud. Een zekere Gerardus Moor komt al voor in een Westvlaamse akte van 1216, als toenaam voor een « persoon met donker voorkomen » (Leys, in: Med. 1959, 91).
De vader van Leopold Vandervesse heette Michel, geboren in Zittert-Lummen (dit is Outgaarden) op 27 februari 1880 en overleden in Hoegaarden op 17 januari 1924. Zijn vader Hyppolite zag het levenslicht in Zittert-Lummen op 23 maart 1837 en was landbouwer van beroep. Verder teruggaande naar de volgende voorvader komen de eerste fouten aan het licht. De vader van Hyppolite heette Julien Vandervesse. Hij werd geboren in Zittert-Lummen op 9 november 1806 en was schrijnwerker van beroep. In een akte van 1843 wordt « cabaretier » opgegeven. Twee beroepen tegelijk vormden geen uitzondering: vader was schrijnwerker, moeder stond achter de tapkast. In een bierdorp als Hoegaarden stonden wel meer vrouwen achter de toog. Deze Julien had 5 kinderen: Marie Zulinie (°2 juni 1843), Dionie Josephe (°2 juli 1839), Hypolite (°23 maart 1837), Victoire (°26 juli 1840) en Julienne (°1 augustus 1835).
Op de geboorteakte van zijn dochter Julienne staat Julien Vandervest. Dit is echter geen schrijffout, maar gaat terug op de oudere en juistere vormen van de familienaam.
De volgende voorouder is Jean Joseph Vandervest, elders ook geschreven Vandervorst. Hij werd geboren in Hoegaarden op 28 december 1763, ging in Zittert-Lummen wonen als landbouwer en was 43 jaar als zijn zoon Julien geboren werd. De gelijknamige Jean Joseph Vandervesse, geboren in Zittert-Lummen in het jaar 4 van de Franse Republiek (akte van 21 februari 1795), was waarschijnlijk ook een zoon van hem. Jean Joseph (die dus in 1763 geboren werd) had ook een dochter, Alexandrina Vandervest. In 1830 was ze 27 jaar. In een akte van 15 mei 1830 lezen we dat ze een zoon had : Eugenius Vandervest.
De vader van Jean Joseph Vandervest heette Jean François Van der Vorst. Ik weet niet wanneer hij geboren werd. Hij trouwde echter in Hoegaarden met Marie Jeanne Franclimont op 6 februari 1763. Zijn vrouw werd geboren in Hoegaarden op 8 januari 1732. Deze Vandervesse, geschreven Vandervorst, had minstens 4 kinderen: Jean Joseph Van der Vorst (°Hoegaarden 28 december 1763), de gelijknamige Jean François Van der Vorst (°17 juli 1767), Marie Josephe Van der Vorst of Vandervest (°10 maart 1765) die naar Lummen vertrok en trouwde met Andreas Ruttens op 8 maart 1791, en Marie Catherine Vandervest. Deze laatste trouwde op 23 februari 1794 met Michael Josephus Marteau, die afkomstig was van Petrem.
De vader van de vorige heette Jean Van der Voerdt en werd in Hoegaarden geboren op 13 oktober 1710. Zijn vader heette Jean of François Van der Voerdt. Hij overleed in Hoegaarden, meer bepaald in Bost, op 10 september 1747. In de akte wordt zijn naam geschreven franciscus van der voeden. Bij gebrek aan de nodige akten raken we het spoor bijster. Wel vinden we een zekere Jean Van der Voort, die in Hoegaarden overleed op 29 maart 1683.
De betekenis is nu wel duidelijk. Voort, Middelnederlands vort, of Nederlands voorde, voord is een doorwaadbare plaats in een beek. Het toponiem is zeer bekend. We denken slechts aan Zandvoorde, Ruddervoorde, Steenvoorde en dichter bij huis Bekkevoort. De begin-v gaat op een stemloze f in het Germaans terug en door de Germaanse klankverschuiving op een Indoeuropese p. Voorde is daarom verwant met Latijn portus « huisdeur, haven ». Oorspronkelijk betekende het woord immers « doorgang ». Internationaal bekend zijn de Noorse fjorden, naast de stadsnamen Oxford en Frankfurt. Een voorde was voor onze voorouders van zeer groot belang. In een tijd dat moderne snelwegen onbestaande waren, liepen belangrijke wegen naar een voorde om aldaar de rivier over te steken, want niet overal lag een stevige brug.
De voorouders van Vandervesse hebben aan zo’n doorwaadbare plaats gewoond. Aangezien voorde zowel mannelijk als vrouwelijk is, luidde de herkomstnaam Van der voort: der is hier de vrouwelijke vorm van het bepaald lidwoord in de datief. Door slordige uitspraak en latere verkeerde optekening werd de naam vervormd tot Van der Vorst. De o moet als een doffe e geklonken hebben, zodat we ook de spelling Vandervest aantreffen. Later wordt dit, met een heldere e en verlenging van de uitgang, Vandervesse. We hopen dat deze sprokkel de naamverklaarders tot voorzichtigheid zal aanzetten, als ze een moeilijke vorm vanuit zijn modern kleedje willen verklaren.
Dr. P. Kempeneers.