Catlyn Fiermoing, echtgenote van Claes Jans, werd in Wommersom als tooveresse op 8 juni 1627 verbrand. Catlyn legde onder dwang bekentenissen af en noemde drie namen van andere toveressen. Hierdoor zou ook Catlyn Conincx in 1627 de vuurdood sterven. Zie zijsprokkel 129. In onderstaande tekst geef ik de originele versie weer uit de “Tooverye” (Acta Vicariatus, V, 3).
Catlyn Conincx
Coram Prætori et omnibus scabinis Dempto[1] Medaerts.
Confessie ende bekentenisse gedaen ende geleden by Catlyn Conincx huysvrouwe Jans Camerlincx in de torture synde maer gegeesselt, op de 28 July 1627 Coram Van Essche, Van Roy, Vuytdenbroeck, De Munck ende Van den Hove schepene tot Wommersom.
Jn den Jeersten bekent aen de toovereye geraeckt te syn door dyen haeren vaeder saliger haer nyet en wilde laeten gehauden[2] met Jan Claes den welcken haer gevangene vryde ende sy gevangene hem seer lief hadde voor naer den oost[3], door dyen de voorschreven vaeder sieck lach ende de voorschreven Claes niet willende soo lanck beyden[4], gehaude ondertusschen hem met eene andere, waer door sy gevangene synde heel droeff en mistroostich, es daer naer by haer gevangene gecomen op de camer, als wanneer sy was in t bedde, wordende wacker fluytende den voorschreven Jonckman op haer, als wanneer die voorschreven gevangene synde verwondert en heel verbaest, stiet met haeren voet van haer, ende stiet haeren grooten teen vuyteen seggende Jesus, ende mackende haer een Cruys, was den voorschreven Jonckman verdwenen.
Ten tweeden verclaert waerachtich te syn, dat binnen een moent off vyf weken daer naer die voorschreven gevangene in den avont gonck sien naer haer moeders koeyen gaende in Blanckaerts hoff, wederom by haer quamp sekeren Jonckman gecleedt in t swert sonder baert, vraegende tegen haer gevangene off sy wilden mede gaen, waer op die voorschreven gevangene antwoorde waer souden wy henen gaen, seyde de voorschreven Jonckman hier voor in den hoff, als wanneer sy t saemen gongen tot in Kerschots hoff, alwaer sy t saemen onder andere proposten[5] malcanderen deden gelooften van noot[6] aff te gaen ende malkanderen te trauwen, d’welck gedaen synde, kretsten ende dander[7] den voorschreven Jonckmann haer gevangene aen haer hooft ende daer naer boelleerden sy t saemen ende ter stonts verdween den voorschreven Jonckman, als wanneer sy gevangene bevont dat sy bedroghen was ende dat den Duyvel hadde geweest.
Item ten derden bekent sy gevangene tooveresse geweest te syn over ontrent de vierthien oft vyffthien Jaeren hebbende sy gevangene metten voorschreven duyvel geboelleert over de hondert reysen, quam den duyvel haer gevangene eenen dach te voren adverteren, als wanneer den voirschreven Duyvel haer gevangene wencten met fluyten, seggende te hebben gedanst op de hoochstraete aen den steen wech[8], ende aleer sy gevangene mette andere van den danse gongen, gonck daer den speelman speelende op een fluytken, sittende in eenen setel hebbende een pluym op t hooft, den welcken sy tooveressen langden die handt en gongen daer naer naer huys ende was haeren Bael bynaeme geheeten Poel.
Item ten vierden seght te hebben doen sterven haere moedere twee peerden synde dien swert ende dandere root, het swert peert heeft sy gevangene doen sterven met eenen bal den welcken bal den duyvel haer hadde gelanckt ende heeft sy gevangene den bal in t gras geworpen ende het versch peert raepten der op, item het root peert dewelcken hiet Staetenbourch heeft sy gevangene doen sterven met eenen appel, welken appel den Duyvel haer gevangene heeft gelanckt ende heeft sy gevangene den voorschreven appel voort[9] peert teghen daerde[10] geworpen ende hevet peert[11] de appel opgheten, het swert peerdeken heeft sy gevangene doen sterven vuyt redene die moeder haer weygerende sekere sille[12], die welcke haer toegesegt was by houwelycxse voorwaerden ende dandere root peert seght te hebben doen sterven door duyvels bedwanck ende dede t selve niet gheren, maer om dat den Duyvel haer soo sloech ende stiete moestet doen.
Item bekent te hebben doen sterven twee koeyen staende in Synken Lamens stall, welcke koeyen sy heeft doen sterven met twee raepscheyven, de welcke sy die koeyen op gegeven heeft ende heeft den Duyvel haer gevangene die voorschreven raepscheyven haer gelanckt maer niet wetende off die voorschreven koeyen toebehoorten Jeghen Schildermans, off wel die voorschreven Synken.
Item verclaert noch te hebben doen sterven Adriaen de Minchy ses peerden die welcke sy heeft doen sterven met seker swert saet, dwelck den Duyvel haer gevangene gelanckt heeft, ende heeft sy gevangene het voorschreven saet gestroyt aen den bornput[13] ende seyde den duyvel dat het voorschreven saet was alleenelyck om peerden te doen sterven ende nyet om andere beesten oft menschen, hebbende met den voorschreven saet doen sterven dry peerden ende es geleden van in den winter lestleden vier jaeren dat sy die voorschreven saet aldaer heeft gestroyt ende dandere drye heeft sy gevangene doen sterven met het slaen van een royde[14], als sy in den waeghen waeren, comende in de straete voor by loopende Sebastiaen Menten, vuyt dien den huyse cnaep haer gevangene, met een menroyde[15] hadde om haer ooren geslaegen, ende sloegh die peerden in duyvels naeme als wanneer den duyvel by haer gevangene quamp, ende haer t selve commandeerde te doen seggende voorders dat den duyvel seyde tegen haer gevangene gaet henen, doet my dat ick wilt hebben, ende omme dat sy dat nyet wilde doen, sloegh den Duyvel haer gevangene ende dede haer t selve doen teghen haeren danck /absurdium/.
Item voorders accuseert voor mede complicen Maria N.[16] huysvrouwe Carels Medaerts seggende telcken als sy gevangene ten danse heeft geweest die voorschreven Maria aldaer te hebben gevonden ende met haer altyt te hebben gedanst.
Item accuseert alnoch voor tooveresse Anna weduwe Godtgaffs van Loon, seggende dat sy die voorschreven Anna op den danse altyt heeft gevonden ende met haer gedanst verclaerende voorders gheen ander gekent te hebben door dyen sy vermomt waeren.
Op den Dertichsten July anno sesthien hondert seven en twintich heeft die voorschreven gevangene verclaert onder solemneelen eedt t’ghene voorschreven es, alsoo sy t zelve aldaer heeft geseght waerachtich te syn ende daer over dat dese gevangene te weten Maria N. huysvrouwe Carel Medaerts oock es geconfronteert geweest ende heeft die voorschreven Catlyn in de presentie van de voorschreven Marie gepersisteert dat sy Marie soo wel een tooveresse es als sy Catlyn seggende dat sy t saemen hebben ten danse geweest, ende van den danse gaende, t saemen syn naer huys gegaen.
Bewijs van advies
Exibitum[17] xxjx July 1627 ende noch eens geexibeert den iij augusty 1627.
Advis om te wysen in de saecke van den Meyer van Wommersom tegen Catlyn Conincx.
Gesien by dondergeschreven advocaeten van den raede van brabant het proces crimineel hangende en beslicht voor schepenen der heerlyckheyt van Wommersom tusschen den Meyer aldaer nomini officii[18] aenleggere ter eenre ende Catlyne Conincx ter andere syden, soo t selve ter ordonnantie van den heere Cancelier van Brabant is overgesonden geweest ende by de selve gestelt in onse handen den negenthienden July lestleden ende op alles geseth.
Is d’advies dat de voorschreven schepenen de voorschreven gevangene sullen behooren te wysen ter scherper examinatie over de feyten tot haeren laste in de voorschreven processe geposeert om t selve gedaen ende t proces in staet gestelt recht gedaen te worden naer behooren.
Alsoo geadviseert binne Brussele den xxiij July 1627 voor memorie dat de voorschreve scherpe examinatie sal gedaen worden ter presentie van de schepene, moderatelyck ende sonder eenige extraordinarissen ofte extreme middelen van torture te gebruycken, ende was onderteeckent F. Van Broeckem, J. Deckes, A.M. Van den Hove, ter seyden in de Marge stont geschreven voor elken adviseur thien guldens thien stuyvers, t saemen xxxj guldens 10 stuyvers[19].
Voetnoten
[1] In aanwezigheid van de meier en alle schepenen, uitgezonderd Medaerts.
[2] Gehauden, gehouden: ww. huwen, trouwen.
[3] Voor na de oogst.
[4] Beyden: ww. wachten.
[5] Voorstel, bedoeling.
[6] Nooit.
[7] Onduidelijk: wijst op het feit dat deze tekst is overgenomen van een verloren ouder origineel.
[8] Steen wech: een verschrijving voor Steenberch. De Steenweg naar Sint-Truiden werd door de Oostenrijkers pas aangelegd na 1713.
[9] Voort: voor het.
[10] Teghen daerde: tegen de aarde.
[11] Hevet peert: heeft het paard.
[12] Sille: idem als dagmaal, 1/4 van een oude bunder, ongeveer 32,5 are.
[13] Bornput: idem als de Sint-Kwintensbron, 1557 by Sinte Quintensborre. In de Dorpstraat, nu genoemd Sint-Kwintensstraat.
[14] Royde: roede, stok.
[15] Menroyde: menneroede, drijfroede, zweep. Menne: vervoer per wagen, rit.
[16] N. = Nomen “naam”, wordt gebruikt als de juiste naam niet bekend is.
[17] Exhibitum: overgelegd stuk.
[18] Nomini (lees: nomine) officii: ambtshalve.
[19] 1 gulden = 20 stuivers.