Technische fiche
In het tabularium op het Ladeuzeplein (centrale bibliotheek Leuven) bevindt zich onder nummer 101 van het Arenbergarchief een tekst over de molens van Aarschot. Deze tekst van 4 juni 1408 is een kopie van een vroegere tekst van 20 maart 1399. Voor de geschiedenis van de verdwenen molens zijn de folio’s 1 en 2 bijzonder interessant. Zie P. Kempeneers, “Aarschot. Plaatsnamen en hun geschiedenis“, Tienen, 2009.
Tekst
(f. 1) Copije vander muelen binnen Aerschot, ende datmen dye sluijsen trecken mach (sonder verdrach (1) ten tyde van ouertollighe waeter, ende dat dye moeleneers nijet maelen en zullen) bouen peghel zoelanghe zij schaede doen mochten, opden beempden des heerschaps van Schooenhoeuen, oft yemanden anders.
Condt zijn allen Luijden dye dese Letteren zullen sien oft hoeren lesen, dat wij Coenraet vander balckt byder gratien godts proest des goetshuijs van sinte geertruijden binnen Lueuen, jnden bisdomme van Luydicke hebben ghesien, ende van woerde tot woerde ouerlesen, eenen brieff gheheel ende ghecancelleert, met zeeghele meester Jans van Rotzelaer des Jonghen ende Wouters van beloingien, als gheswoeren moelensleghers, ons lieffs ghenaedichs heeren des hertoeghen van brabant ende van limboirch bezeeghelt, den tenoir (2) van woerde te woerde hier naer wolghende jnhoudende.
Wij meester Jan van Rotselaer doude, matheussen van Russemuelen, Jan van Rotselair dye Jonghe ende Wouter van beloyngien, geswoeren muelensleghers ons lieffs ghenaedichs heeren des herthoghen van braebant ende limboirch, doen condt allen luyden dat wij opden dach datum des brieffs, van aerden van vlassellaer Rentmeester van thienen, gheleydt opden sluijsen geleghen opde demere Taerschot ende by oirloeue (3) ende consente des voerscreuen Aerdts van vlasselaer Rintmeesters, van Jannesse van Eekelhoeuen Rintmeester sheeren van aerschot, pegelen sloeghen, op allen dye sluysen te Aerschot, nair dye vonnissen dye voer metten rechte daer op gheloopen waeren jnden jaere vander gheboerten ons heeren duijsent drijhondert (f. 1v) neghen ende neghentich, twyntich daeghen jn meerte, welcke wonnissen hier naer bescreuen volghen.
Jnden Jersten dat dye groote sluyse gheleghen ter berchmuelen bouen zijn zal vijfthien voeten wijt, ende niet min.
Jtem dye bedderen (4) vanden anderen cleynen sluijsen binnen Aerschot sullen staen inden peeghele vanden maelberderen.
Jtem zalmen dije voerscreuen sluijsen trecken van halff meerte tot sinte mertenssmisse (5) toe, allen nachte vander zonnen onderghanck, totter zonnen opganck.
Jtem salmen dye voerscreuen sluyse trecken dye viere heijlighe daeghe, van drij hoechtyden, als vanden paessche Schincxsen ende kerssmisse nacht ende dach, ende waert oyck dat zaeke (6), dat ouertollighe vloet quaeme van bouen, soe soudemen (7) dye sluijse trecken alsoe laenghe alst noot waere sonder verdrach.
Jtem soe sullen dye comme (8) wyt zijn vyfthiendaluen (9) voeten ende viere duijmen.
Jtem dye maelgaeten (10) sullen wyt zijn seuendalfen (11) voeten voer dye moelen.
Jtem dye bedderen voer dye maelghaeten sullen syn achthien duijmen hooghe ende nyet hooegher.
Jtem soe sullen alle daeghe maelen binnen Aerschot vijffue Raederen ende oyck allen nachte, ende soe waer zij nyet en moelen (12) soe soudemen afftrecken alsoe veele waeters van elcken raede dat nyet en moele (13) als duer tghat ghaen soude oft dat radt moele, ende waer dat te soemer tyde alsoe zeer heyde (14), dat dye riuiere ofte waeter beneden den peghele waere, soe soudemen dye moeleneren metten waetere alsoe needer den peghel staende haer proffyt doen, want dat waeter dan nijemanden schaede doen en mach.
Jtem zoe salmen dye bedderen van elcken maelghaete, als men maelt opde brugghe setten.
Voirts tuijghen ende draeghen wij (15), wij gheswoeren muelenslegeren voerscreuen, dat dye drij muelen staende opden aermen dije vuyter demeren comen binnen aerschot, sullen ghehouden wordden naer allen poincten bouen verclaert, (f. 2) ende dat dye mueleneers nyet maelen en sullen (bouen den pegele alsoe langhe als zij schaede doen mochten opden beempden des Jonckheeren van schooenhoeuen oft soe wie dat waere, dye zij schaede doen mochten, alsoe langhe als mij (16) dye beempden etten (17) mach.
Voirts tuijghen ende wysen wij gheswoeren moelenslaegheren voerscreuen, datmen allen dye poincten bouen verclaert houden zal op pene van (18) xlv (19) schellinghen swerten (20), alsoe dicke (21) alsmen teghen dye voerscreuen poincten dade (22), ende waert dat zaeke (23), dat yemant dye peghele opden voerscreuen sluijsen te aerschot staende hersloeghe neederwaerts oft opwaerts oft vuyt dede met allen, dat hij verbueren (24) soude lyff ende goet, vanden welcken drij poincten dat hij dade, ende op dat wij gheswoeren muelenslaegheren voerscreuen bij allen den voerscreuen poincten gheweest hebben, soe heeft een ijeghelycken (25) van ons zynen properen zeeghele aen desen brieff doen hanghen, jn ghetuijghenisse der waerheyt jnden jaere van der geborten ons heeren duijsent vierhondert ende seuene opden achsten dach van Oestmaent, jn kennisse der waerheyt hebben wij Coenraet vander balckt proost voerscreuen, onsen prooessten zeeghele desen letteren vidimus gheheeten aen doen hanghen, jnden jaere ons heeren duijsent iiijc (26) ende achte opden vierden dach mensis Junij.
Voetnoten
(1) Sonder verdrach: zonder pardon, zonder uitstel.
(2) Tenoir: inhoud van het geschreven stuk.
(3) By oirloeue: bij oorlof, toelating.
(4) Bedderen: planken.
(5) Sinte mertenssmisse: feestdag van Sint-Maarten, 11 november.
(6) Waert oyck dat zaeke: ware het, als het zou zijn dat, ingeval.
(7) Soe soudemen: zo zou men.
(8) Comme: komvormige houten constructie waar het scheprad in draait.
(9) Vyfthiendaluen: 15 1/2.
(10) Maelgaeten: gaten in het midden van de molensteen.
(11) Seuendalfen: 7 1/2.
(12) Moelen: waar zij niet malen.
(13) Moele: elk rad dat niet maalt.
(14) Waer dat te soemer tyde alsoe zeer heyde: ware dat het in de zomertijd zo heet werd.
(15) Wij: verkeerd voor ‘wijsen”.
(16) Mij: te lezen als men.
(17) Etten: doen afgrazen, afweiden.
(18) Op pene van: op straffe van.
(19) xlv: 45.
(20) Swerten: zwart, meer koper dan zilver bevattend.
(21) Dicke: dikwijls.
(22) Dade: conjunctief van doen, dus: ‘tegen die voorschreven punten zou doen’.
(23) Zie voetnoot 6.
(24) Verbueren: verliezen.
(25) Een ijeghelycken: een ieder.
(26) Lees: 1400.